Sansui AU111.
|
|
De transistor wordt meer en meer gemeengoed in de audio / HiFi wereld vanaf halverwege de jaren zestig. Hoge vermogens in
audio versterkers waren echter nog wel lastig te behalen. Maar men kon nog steeds op de beproefde buizentechniek vertrouwen.
In 1964 ontwikkelde Sansui de AU111 geïntegreerde versterker. Het hieronder beschreven exemplaar is één van de latere series en gebouwd in 1968.
Waar nieuwe tijdperken beginnen, eindigen de oude veelal. Of toch niet? Tot op de dag van vandaag is deze Sansui bij
HiFi freaks een geliefde versterker. Enerzijds omdat het ca 50 jaar na introductie nog steeds een goede versterker is.
Anderzijds begint er toch wel een kantelpunt te komen tussen verzamelwaarde en daadwerkelijke technologische waarde.
Het is tenslotte vrij gemakkelijk om met moderne middelen een betere (buizen) versterker te maken dan deze.
Hoe dan ook, de Sansui AU111 is een knap staaltje buizentechniek waarbij men uit twee 6L6GC eindbuizen 40W weet te persen
met 0,8% vervorming. Deze Sansui AU111 versterker mag tegenwoordig het moderne predicaat hybride dragen. De voorversterker voor
de platenspeler is namelijk met transistoren uitgevoerd. Zo is het dus een combinatie van buizen en transistoren geworden.
De eindbuizen staan op een anodespanning van 488V. Een ultra lineaire schakeling was niet
mogelijk bij deze spanning omdat de schermroosters 'maar' met maximaal 450V gevoed mogen worden. De buizen worden als
penthode gebruikt met een kathode terugkoppeling. Dit is een schakeling welke bij de Quad II versterkers ook werd gebruikt.
Door deze schakeling kan men toch een lage vervorming verkrijgen.
|
|
Hieronder staan een aantal afbeeldingen van de reeds gereviseerde versterker.
|
Een geinig detail is dat men onderop aan de achterkant twee wieltjes heeft geplaatst. Op deze manier is
de versterker gemakkelijk even te verschuiven op de tafel. Het grootste deel van de 25Kg bevind zich
achterin de versterker boven de wieltjes.
De Sansui AU111 versterker was echter nog niet in de staat zoals hij hier boven te zien is. Met veel zorg
heeft de vorige eigenaar de versterker jaren lang bewaard.
Na mijn zoektocht naar een Sansui AU111 kwam hij vanuit België mijn kant op.
Met een gecombineerd NVHR bezoek stond het pareltje keurig ingepakt in de auto op mij te wachten.
|
|
De vorige eigenaar vertelde mij vooraf al dat de as van de balanspotmeter afgebroken was. De overgebleven as was tezamen
met de knop onvindbaar geworden. Het restant van de afgebroken plastic as in de versterker verraadde al dat deze potmeter
ook al niet origineel meer was. Buiten de verkeerde versie 6l6 buizen in de versterker was de verdere
technische staat onbekend.
Bij het afnemen van de bovenplaat bleek dat één van de verkeerde eindbuizen (een 6L6GA) zelfs gebroken was omdat dit type te groot
is voor deze versterker. De potmeters en schakelaars worden normaal gesproken afgeschermd met een metalen kap.
Deze kap miste ook in deze versterker.
|
|
De rand van het voorfront leek in eerste instantie wat gehavend te zijn. Maar niets bleek minder waar.
Vanuit de fabriek zit er vaak een beschermfolie op apparaten. Zo ook op deze Sansui versterker.
Toch wel een bizar idee dat je bijna 50 jaar na de levering het folie er nog af mag halen.
|
|
In het schema van de Sansui AU111 staan twee 2SC402 transistoren vermeld in de phono voorversterker.
Ik was benieuwd of deze er ook daadwerkelijk in zaten. Er bleken een 2SC650 en een 2SC649 in te zitten.
De 2SC650 werd vaker toegepast in deze versterker. Alleen een combinatie van twee verschillende transistoren
kon in mijn ogen niet kloppen. En dat bleek ook. Op een vrij onvoorzichtige manier had men de transistor in
vroegere jaren vervangen. Twee van de drie soldeereilanden waren losgekomen van de print. De beide transistoren
zijn vervangen door twee gelijke exemplaren.
|
Om 8 of 16 Ohm luidsprekers aan te kunnen heeft men op de achterkant een impedantie keuzeschakelaar geplaatst.
Daarnaast is er een luxe fase omkeerschakelaar voor één luidspreker geplaatst. Indien men de draden van
één luidspreker omgekeerd zou hebben kan de fasegelijkheid weer goed gezet worden met deze schakelaar.
|
Maargoed, schakelaars zijn niet de meest betrouwbare elementen in een signaalweg. Zeker niet de
verzilverde schuifschakelaars met lage contactdruk.
In het verleden hebben deze blijkbaar voor problemen gezorgd en heeft men deze doorverbonden. De schuifjes zelf
waren al weg.
|
|
Gezien hier geen LS3/5A luidsprekers voorhanden zijn is de 16 Ohm uitgang ook vrij nutteloos.
De draden van de 16 Ohm aansluiting zijn op de twee vrije lippen van de nabije montagestrip geplaatst.
De overgebleven schakelaarrestanten zijn dan ook verwijderd.
|
|
|
De Sansui AU111 heeft voor merendeel van de signaalvoerende condensatoren papier in olie condensatoren gebruikt.
Nu houden condensatoren veelal al niet van warmte. Toch heeft Sansui een paar boven vermogensweerstanden geplaatst.
Het resultaat was één olie lekkende condensator. De zwarte vlek op de rode weerstand is verbrandde olie.
|
|
De vervangende condensatoren zijn tijdens de revisie dan ook niet op deze plaats terug gezet.
Aan de andere kant van de buisvoeten was ruimte genoeg om ze hierheen te verplaatsen.
|
De overige condensatoren in de versterker zagen er welliswaar nog goed uit. Technisch stak het echter anders in elkaar.
De condensatoren bleken (eigenlijk zoals verwacht) een behoorlijke lekstroom te hebben.
Elektrisch lekkende condensatoren hebben als nadelig effect dat de DC instelpunten van de buizen verschuiven.
Bij voorversterkerbuizen leidt dit veelal tot vervorming. Bij eindbuizen is er tevens het risico dat de anodestroom
zo hoog wordt dat de buizen beschadigen. En dat is toch zonde! Vervanging was dus het devies.
|
|
Tijdens het vervangen van de condensatoren en elco's kwam ook het bias circuit aan bod.
Om zeker te weten dat deze potmeters goed zijn heb ik ze even met de schroevendraaier gedraait.
Maar ze bleken in zo slechte staat te zijn dat het schroefdeel er pardoes uit viel.
|
|
|
Welnu, dan toch maar naar de winkel om goede potmeters op te halen. Het zijn de kosten niet
maar voordat je ze in huis hebt ben je weer een tijd verder.
|
|
|
In de voeding zijn in het verleden de diodes al eens vervangen. In de versterker lag nog een restant
van een geëxplodeerde diode. Dus dat was zeker nodig. Maar de voedingselco's zijn ook niet meer wat
ze ooit waren. De capaciteit was teruggelopen. Bij sommige tot de helft. Andere welke nog redelijk
op waarde waren hadden een erg hoge interne serieweerstand gekregen.
|
|
Er zitten twee enkele, één dubbele en één viervoudige voedingselco in.
De elco's zijn vervangen door een wat hogere waarde.
Voor de voervoudige is geen
fatsoenlijke vervanger meer leverbaar. Voor de viervoudige is een dubbele geplaatst.
De andere twee zijn als losse elco's onder het chassis geplaatst.
|
Het werd tijd om de balans potmeter eens nader te bekijken. Hier klopte weinig van.
De -niet originele- potmeter bleek een logaritmisch exemplaar te zijn. Deze is gemaakt voor
volumeregeling en niet geschikt voor een balansregeling.
Het gat in het front was te klein voor deze potmeter dus is het gat vergroot. Dit is helaas op een
vrij lompe manier gedaan zonder het geheel te ontbramen...
|
|
Omdat je niet goed bij de achterkant van het front kunt komen is het geheel los genomen.
Op deze manier was met mogelijk om de bramen netjes te verwijderen.
|
|
Hiernaast is het verschil in dikte van schroefdraad van de potmeters te zien.
De rechter potmeter is het exemplaar welke weer in de versterker geplaatst moet worden.
|
|
Om de potmeter goed gecentreerd in het gat te krijgen én te houden is het gat opgevuld met een ring.
Deze ring is gemaakt van een stuk koper installatiedraad. Dit had precies de juiste dikte om het geheel
op te vullen. De draad was echter dikker dan de frontplaat zelf. Daarom is de ring gevlakt met een vijl.
Nu ontbreekt alleen de knop voor de balansregeling nog.
Het internet maakt vele onderdelen steeds makkelijker vindbaar. In Zuid Afrika heeft een
Sansui liefhebber deze knoppen na laten maken. Voor nog geen 20 euro heeft de man
een knop naar mij toegezonden. In mijn ogen een perfecte replica. Hiernaast is de replica
naast een originele knop te zien.
|
|
|
De maten van de missende afschermkap achter de potmeters en schakelaars heb ik
vanuit foto's op het internet en de maatvoering van de versterker zelf
terug kunnen herleiden. Ik had alleen aluminium voor handen dus hiervan heb ik
de nieuwe afschermkap gemaakt. (Hiernaast te zien nog zonder de boorgaten er in)
|
|
In de versterker horen 5x 12AX7, 1x 6AQ8, 2x 12BH7A, 4x 6L6GC buizen te zitten.
De originele buizen van de versterker bleken hun beste tijd wel te hebben gehad.
De 12AX7 buisjes zaten op zo'n 50% en lagere steilheid. De 6AQ8 bleek toch nog 85% te zijn.
De 12BH7A buizen vertoonden een enorme kathode - gloeidraad lekstroom. Laten nu deze
buizen gebruikt worden in een long-tail fase draaier. Dit trekt de hele fasedraaier uit zijn verband.
En tot slot de enige nog wel origineel zijnde NEC 6L6GC zat op een steilheid van zo'n 40%.
Kortom, al het glaswerk was aan vervanging toe.
|
En dan kom je met de totale revisie op de volgende berg onderdelen welke vervangen zijn.
Het resultaat is weer een perfect werkende versterker.
|
